برگزاری آیین سنتی «صبح عزا» در شهرستان صومعه‌سرا

 

مراسم سنتی «صبح عزا» آیینی مذهبی و کهن است که از دیرباز در شهرستان صومعه‌سرا با حضور عزادارن حسینی برگزار می شود.

 

این مراسم از نیمه‌های شب دهم محرم آغاز می‌شود و تا قبل از سپیده آفتاب ادامه دارد، مرثیه معروف این مراسم، شماتت خورشید است که چرا طلوع می‌کنی در حالی که قرار است ظهر عاشورا حسین(ع) و فرزندانش به شهادت برسند؟

امشبی را شه دین درحرمش مهمان است          مکن ای صبح طلوع، مکن ای صبح طلوع….

بگریید ای عزادارن بود صبح عزاداری

این آیین در شهر عاشورای گیلان، دهستان ضیابر با شکوه خاصی برگزار می‌شود به گونه‌ای که از ساعت 3 شب به بعد عده‌ای عظیمی از عزاداران و مداحان این منطقه در گلزار شهدا به دور هم جمع می‌شوند.

 

در وهله نخست بر سر مزار امواتی که در یک سال اخیر دار فانی را وداع گفته‌اند می‌روند و برایشان به  نوحه‌خوانی و سینه‌زنی می‌پردازند و جایشان را در عاشورای امسال خالی می‌کنند.

 

سپس عزاداران و مداحان به سه دسته تقسیم می‌شوند و هر دسته به یک سمت از ضیابر می‌رود تا بتوانند به منازلی که نذر دارند مراسم صبح عزا در آنجا برگزار شوند، حاضر شوند و تا قبل از سپیده‌ام به اتمام برسانند.

 

وقتی دسته‌های صبح عزا در منزل شخصی حضور پیدا می‌کند، صاحبخانه به وسیله شیر، خرما، کلوچه و ... از عزاداران پذیرایی و عاقبت بخیری اهل خانه را از عزاداران طلب می‌کند.

 

در انتهای این مراسم سه دسته در بقعه آقاسیدمحمدجان ضیابر به گرد هم می‌آیند و در این مکان مقدس صبحانه می‌خورند و آماده برگزاری آیین باشکوه روز عاشورای ضیابر می‌شوند.

آیین سنتی «صبح عزا» در ضیابر برگزار شد

همزمان با فرارسیدن صبح عاشورا، آیین سنتی «صبح عزا» در شهرستان‌ صومعه‌سرا با حضور عزاداران حسینی علیه‌السلام برگزار شد.

 

مردم عزادار صومعه‌سرا در غم شهادت ابا عبدالله‌الحسین علیه‌السلام و72تن از یاران با وفایش از نیمه‌های شب عاشورا این آیین سنتی و مذهبی را برگزار کردند.

 

در این راستا ضیابر، شهر عاشورا غرق در غم و ماتم بود و مردمان عزادار آن از ساعت 3 نیمه شب عاشورا از بقعه آقا سید محمد جان به سمت منازلی که نذر کرده بودند تا مراسم «صبح عزا» در  آنجا برگزار شود، حرکت کردند.

 

مراسم صبح عزا هرساله در ضیابر با دسته‌ای از مردان و زنان که کوچه به کوچه و خانه به خانه می گردند، برگزار می‌شود و با سوز و ناله می خوانند «بگریید ای عزاداران، بُود صبح عزاداری» و صاحب خانه با شیر و خرما از مهمانان پذیرایی می‌کند. در واقع این نماد مردمی است که در روز عاشورا در کوفه بودند و نمی توانستند به حسین علیه‌السلام و یارانش ملحق شوند.

عاشورای ضیابر مراسمی کهن با شهرت ملی

باری دیگر حال و هوای محرم از کوچه پس کوچه‌های شهرمان به مشام می‌رسد و همه رخت سیاه بر تن می‌کنندتا در سوگ سرور مظلومان جهان به عزاداری مشغول شوند.

مراسمات و سوگواری‌های اباعبدالله‌الحسین علیه‌السلام در هر نقطه از کشورمان به گونه‌ای برگزار می‌شود تا همگان به نحوی ارادت خود را به سرور و سالار شهیدان نشان دهند.

مراسمات ایام محرم و روز عاشورا در دهستان ضیابر به گونه‌ای خاص برگزار می‌شود به طوریکه از همان شب اول محرم بعد از نماز مغرب و عشاء، طبالان با نواختن طبل از بقعه سیدمحمد جان ضیابر به سمت مزار شهدای این منطقه حرکت و مردم را از آمدن این ماه با خبر می‌کنند.

بسیاری از مردمان این منطقه طبالان را همراهی می‌کنند که جلوه زیبایی از ارادت مردم را نسبت به اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام نشان می‌دهد و این مراسم به اتمام می‌رسد و مساجد شهر کار خود را با سخنرانی و مدیحه‌سرایی آغاز می‌کنند.

هیئت ذوالجناح ضیابر از همان روزهای ابتدایی محرم کار خود را آغاز و خاک را از وسایل تعزیه می‌زداید تا برای روز عاشورای حسینی آماده شوند تا ظلم روا داشته به امام حسین علیه‌السلام و یاران باوفایش را به خوبی به نمایش درآورند.

اما عزاداری‌های سیدالشهدا علیه‌السلام در ضیابر از شب هفتم به اوج خود می‌رسد و هیئت ذوالجناح آماده محیا کردن شهر برای نمایش روز عاشوراست و در چند نقطه از ضیابر اقدام به برپایی خیمه می‌کنند.

در هیئت ذوالجناح بازیگران در حال تمرین نقش خود هستند و کودکان دور خیمه‌ها می‌چرخند تا بتوانند دکلمه‌های خود را در روز عاشورا به درستی بیان کنند.

دو روز مانده به عاشورا، ضیابر کاملا آکنده از جمعیت می‌شود و همه کسانی که مشتاق عاشورای این منطقه هستند، از هر شهری خود را می‌رسانند تا بتوانند حضور پررنگی در روز عاشورا داشته باشند.

خانه‌ها همه شلوغ است و فرزندان دور هم جمع می‌شوند و تدارک غذای ظهر عاشورا را با یکدیگر می‌بینند، در روز عاشورا در اکثر منازل به روی مهمانان باز است.

شب عاشورا آخرین دسته هیئت‌های ضیابر و روستاهای حومه که بیش از یک کیلومتر طول آن است از سمت بقعه به سمت میعادگاه عاشقان یعنی مزار شهدا با پای پیاده و سینه زنان حرکت می‌کنند.

بعد از اتمام این مراسم، مردمان به چند دسته مختلف تقسیم می‌شوند و هر کدام ازدسته‌ها با یک مداح به یک سوی ضیابر در حرکتند و در منازل افرادی که نذر دارند حضور می‌یابند و به مداحی می‌پردازند، که این دسته به «صبح عزا» معروف است و با سوز و ناله می خوانند «بگریید ای عزاداران، بُود صبح عزاداری» و صاحب خانه با شیر و خرما از مهمانان پذیرایی می‌کند. در واقع این نماد مردمی است که در روز عاشورا در کوفه بودند و نمی‌توانستند به حسین علیه‌السلام و یارانش ملحق شوند.

روز عاشورای حسینی در ضیابر

صبح روز عاشورا فرا می‌رسد و دوباره مردم با صدای طبل طبالان که از ساعت 8 خیابان‌های شهر را می‌گردند و به نواختن طبل می‌پردازند بیدار می‌شوند و خود را برای ظهر عاشورا مهیا می‌کنند.

در این روز از تمامی روستاهای این منطقه و اکثر شهرهای استان گیلان دسته‌جات مختلفی به سمت هیئت ذوالجناح و بقعه سیدمحمدجان ضیابر می‌اورند و هیئت طبلالان به رسم ادب چند دقیقه‌ای کلیه دستجات را همراهی می‌کند.

پیش از آغاز حرکت کاروان عاشورایی، چندتن از سپاهیان قرمزپوش ابن زیاد در میان خیابان‌ها و کوچه‌ها در بین مردم با اسب حرکت می‌کنند و در صورتی که ابن زیاد در جلوی آنها پیشرو است، یکی از سربازان با صدای بلند فریاد می‌زند ای مردم کوفه راه را باز کنید که امیر ابن زیاد وارد می‌شود.

ظهر عاشورا فرا می‌رسد و همزمان با صدای اذان ظهر هیئت ذوالجناح از مزار شهدا حرکت خود را آغاز می‌کند و افرادی که نقش یزیدیان را دارند به صورت نمادین دور مردمی که در حال اقامه نماز ظهر عاشورا هستند می‌چرخند و رجز می‌خوانند.

بعد از اقامه نماز، حرکت نمادین سیدالشهدا از مدینه به مکه و کربلا آغاز و حرکت اسرا از کربلا تا شام توسط هیئت ذوالجناح نمایش داده می‌شود و در پشت سر اسرا، کجاوه‌های زیبایی بر دوش مردم در حرکتند که کودکان نشسته در آن با آه و ناله با دسته‌ای از کاه بر سر خود می‌زنند و بلند می‌گویند: «بابا یا حسین، آقا یا حسین»و در جلوی این کاروان یک جمعیت انبوه بیش از 500 نفره که به نام کاروان «هل من ناصر ینصرنی» معروف است حرکت می‌کنند و ذوالجناح به همراه این کاروان تا منزل مرحوم رضوی راه را طی می‌کنند.

بعد از اتمام نمایش نمادین واقعه کربلا، مردمان ضیابر به استقبال مهمانان می‌آیند و آنها برای صرف ناهار دعوت می‌کنند، یکی از نکات قابل توجه در این دهستان این است که در اکثر خانه‌ها به روی مردم باز است و غذای نذری پخش می‌کنند.

وقتی که برنامه‌های ظهر عاشورا به اتمام رسید، شام غریبان فرا می‌رسد وشام غریبان ضیابر هم با دیگر شهرهای استان گیلان کاملاً متفاوت برگزار می‌شود. مردم در شام غریبان از جلوی مسجد آیت‌الله ضیابری با داشتن دسته کاهی به دست، بر سر خود می زنند و می‌خوانند "ای شیعیان امشب شام غریبان است، نعش حسین امشب اندر بیابان است".

وقتی به بقعه آقا سیدمحمد جان رسیدند، چند تن از مداحان این دهستان شروع به نوحه خوانی می‌کنند و مردم در عزای امام حسین علیه‌السلام به آه و ناله می‌پردازند.

با پایان روز عاشورا، از شب دوزادهم به مدت دو شب تعزیه‌ای در منزل مرحوم رضوی برپا می‌شود و از اذان مغرب به بعد طبالان مشغول به طبل زدن در این منزل هستند تا مردم را برای حضور در این مراسم دعوت کنند از طرفی 5 نفر ازجوانان در حالی که صورت‌های خود را پوشانده‌اند و پا برهنه هستند کوچه‌های این منطقه را می‌دوند و با صدای بلند می‌خوانند ما به دفن شهداء امده‌ایم... تا مردم با شنیدن صدای آنان آماده رفتن به تعزیه شوند.

جمعیت کثیری هر ساله برای تماشای این تعزیه در خانه مرحوم رضوی دور هم جمع می‌شوند تا این نمایش را از نزدیک ببینند.

تعزیه در شب اول، مربوط به جدال و جمال که انگشتر و کمربند امام حسین علیه‌السلام را به سرقت می‌برند به نمایش گذاشته می‌شود و در ادامه جوانانی که سر و صورت خود را پوشانده بودند با بیل و حصیر وارد صحنه می‌شوند و با خواندن ما به دفن شهداء آمده‌ایم تعزیه جمع‌آوری پیکر شهداء و دفن آن توسط امام سجاد علیه‌السلام و قوم بنی اسد را برای حاضران اجرا می‌کنند.

در شب دوم، تعزیه حضرت رقیه سلام الله علیها، همسر یزید و سخنرانی حضرت زینب سلام الله علیها در کاخ یزید برگزار می‌شودو اکثر مردم با در دست داشتن نان و خرما در این مراسم حضور می‌یابند و از حاضرین پذیرایی می‌کنند.

 

هر ساله میزبان بیش از 1000مهمان اباعبدالله علیه‌السلام هستم

جعفر سبحانی، یکی از پیرغلامان ضیابر اظهار کرد: بیش از 30 سال است که در روز عاشورا در منزل خود پخت می‌کند.

وی با بیان اینکه همه فرزندانش از روز ششم محرم برای آماده کردن پخت غذای نذری به منزلش می‌آیند، افزود: هر ساله پذیرای بیش از یک هزار نفر از مهمانان ابا عبدالله الحسین علیه‌السلام در منزل هستم.

این پیرغلام که روزی مداح اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام هم بود، گفت: تا چندین سال قبل دهه محرم را در مسجد آیت‌الله ضیابری به مداحی می‌پرداختم و به دلیل کهولت سن اکنون فقط در شب‌های عاشورا مداحی‌ می‌کنم.

سبحانی تصریح کرد: همان‌طور که پیامبر اکرم صلی‌الله علیه وآله فرمودند، شهادت حسین علیه‌السلام داغی بزرگ است که هیچ‌گاه سرد نمی‌شود و این چه شوری است که پس از گذشت یک هزار و ۳۷۶سال از واقعه عاشورا همچنان بوی عشق و شور می‌دهد.

وی خاطرنشان کرد: از ۷۵ سال پیش تاکنون و از زمانی که پنج، شش ساله بودم از عاشورای ضیابر خاطراتی به یاد دارم و امروز که بیش از هشتاد سال از عمرم می‌گذرد هر ساله عاشورای ضیابر شلوغتر از سال گذشته می‌شود و مردم ارادت بیشتری به سیدسالار شهیدان نشان می‌دهند.

این پیرغلام اهل بیت علیه‌السلام اظهار کرد: انسان در سال‌های متمادی عمر خود، احساسات متفاوتی دارد اما درباره امام حسین علیه‌السلام این موضوع متفاوت است احساسی که به اباعبدالله علیه‌السلام در دل‌ها وجود دارد هیچ‌گاه سرد نمی‌شود.

مراسم آئینی ضیابر به شماره ۴۶۱ در تاریخ ششم دی ماه ۱۳۹۰ در فهرست آثار معنوی کشور جای گرفته است.